آشنایی با نحوه عملکرد تجهیزات پزشکی اتاق عمل

اتاق عمل قسمتي از بيمارستان یا مركز درماني است كه براي انجام جراحي در نظر گرفته ميشود.   اتاق عمل به عنوان یكي از مراكز مهم توليد درآمد بيمارستان، قلب تپنده بيمارستان نام گرفته استبه گونهاي كه ادامه كار اتاق عمل به طور منظم و مؤثر ميتواند باعث حفظ بقاي اقتصادي بيمارستان
شود.شکل -0 فضاي داخل يك اتاق عملاتاق عمل در بيمارستان فضایي كامالً استریل است و الزم است تجهيزات پزشكي و تماميابزارهاي الزم جهت عمل ضدعفوني شده باشند. كوچکترین آلودگي در این محيط منجر بهبروز خطرات جبران ناپذیري براي كادر درمان و مخصوصاً بيماران ميشود. لذا لزوم استریل و
بهداشتي بودن فضاي اتاق عمل امري اجتناب ناپذیر است.

 تجهیزات موجود در اتاق عمل

تخت جراحي در مركز اتاق قرار ميگيرد و باید قابليتهایي همچون امكان تنظيم ارتفاع و یا متمایلشدن به جهتي خاص را دارا باشد و به راحتي با موقعيتهاي مختلف مورد نياز براي جراحي هماهنگفصل دوم آشنایی با نحوه عملکرد و استانداردهای دستگاههای اتاق عملباشد. نوري كه چراغهاي اتاق عمل)چراغ سيالتيک( ایجاد ميكنند باید نور روشن و بدون سایه باشد.
ماشين بيهوشي در باالي قسمت سر تخت جراحي قرار ميگيرد. این ماشين توسط لولههایي با بيماردر ارتباط است و به فرایند تنفس بيمار در طول جراحي كمک ميكند. مانيتورها در فرایند اندازهگيري عالئم حياتي بيمار در طول بيهوشي مورد استفاده قرار ميگيرند.
ابزارهاي جراحي استریل مورد استفاده در طول عمل، بر روي یک ميز استریل قرار ميگيرند.وجود دستگاه الكتروكوتر در اتاق عمل این امكان را فراهم ميآورد كه بافت بيمار توسط جریانالكتریكي برش داده شده و جهت به حداقل رساندن ميزان خونریزي، امكان بند آمدن همزمان خوننيز مهيا باشد. دستگاه ساكشن نيز باید در اتاق موجود باشد تا ترشحات بيمار را از ناحيه عمل خارج سازد.

محیط اتاق عمل

افراد حاضر در اتاق جراحي باید لباس مخصوص اتاق عمل را بر تن داشته باشند تا از رساندن عامل عفونت به محل عمل، جلوگيري نمایند. این لباس شامل اجزاي زیر ميباشد:

 لباس مخصوص اتاق عمل كه گان نام دارد.
 كاله مخصوص براي سر كه موها را به طور كامل بپوشاند.
 ماسک جراحي كه جلوي انتشار بخار دهاني را بگيرد.
 وجود دستكش استریل براي افرادي كه با بيمار تماس مستقيم دارند.
 محدودههای اتاق عمل
 منطقه غيراستریل یا آلوده: به وسيله خط قرمز از منطقه استریل مجزا ميشود.
 منطقه تميز
 منطقه استریل: فقط پرسنل اتاق عمل و كليه كساني كه لباس مخصوص اتاق عمل
بر تن دارند و در حالي كه ماسک بر دهان دارند، ميتوانند در این مكان حضور
داشته باشند.

 چراغ اتاق عمل ( چراغ سیالیتیک )

ایده طراحي چراغ اتاق عمل، ایجاد نوري مشابه نور روز )نور خورشيد( و بدون حرارت و با عمقنفوذ زیاد است به نحوي كه جراح وجود چراغ را حس نكرده و پس از اولين تنظيم چراغ، تمامتوجه خود را به بيمار و جراحي معطوف نماید. بر مبناي چنين طرحي براي اولين بار در اواخر قرننوزدهم توماس ادیسون براي انجام یک عمل جراحي، نور یک روز آفتابي را با استفاده از 15 عددشمع و تعدادي آینه شبيهسازي كرد. امروزه با فراهم آوردن فنآوري فيلترهاي نوري، المپهاي با
طيف نور اصالح شده و رفلكتورهایي با طراحي بسيار دقيق، امكان به دست آوردن نوري ایدهآلبراي اعمال جراحي مختلف به وجود آمده است. در شكل زیر نمونهاي از چراغ سالتيک را مشاهدهمينمایيد.

ویژگیهای چراغ اتاق عمل

مهمترین ویژگيهاي چراغ اتاق عمل را ميتوان به صورت زیر عنوان نمود:

 برخورداری از نور کافی، متناسب با هر نوع عمل جراحیمتناسب با هر نوع عمل جراحي خاص، شدت روشنایي و سطح روشنایي خاصي مورد نياز ميباشد.
در چراغهاي مختلف، این دو پارامتر با دو مقدار شدت روشنایي )بر حسب Lux )و قطر ميدانروشنایي )بر حسب سانتيمتر( بيان شده و بر اساس استانداردهاي مختلف براي شرایط خاص بهدست ميآیند.

 برخورداری از نوری مشابه نور روزنور خورشيد، تركيبي از كليه نورهاي طيف مرئي و محدوده وسيعي از طيفهاي نامرئي )مادونقرمز و فرابنفش( است كه به رنگ سفيد متمایل به زرد كمرنگ دیده ميشود. در نظر گرفتن طيفي مشابه با طيف نور مرئي خورشيد در چراغهاي سيالتيک، حداقل خستگي چشم و خطاي تشخيص
رنگ را موجب خواهد شد.
این امر با فيلتر مناسب طيف نور متصاعد شده از یک المپ هالوژن و به خصوص نورهاي مربوط بهمحدوده مادون قرمز به همراه بخشي از طيف نور قرمز تحقق خواهد یافت.

 ایجاد نور سرد با استفاده از فیلترهای نوری مناسبدر عملهاي جراحي و به ویژه در جراحيهاي طوالني، كاهش عمده حرارت در اطراف سر و گردن جراح و همچنين در منطقه عمل ضروري به نظر ميرسد. حداكثر افزایش دما در اطراف سر جراح و منطقه عمل بر اساس استانداردهاي خاص تعيين ميشود.
به طور كلي ساختمان اپتيكي یک چراغ اتاق عمل از یک المپ هالوژن )كه طيف وسيعي از نور مرئي و مادون قرمز ایجاد ميكند(، یک رفلكتور )جهت بازتاب نور و فيلتر كردن بخشي از نورهاي ناخواسته( و یک فيلتر مادون قرمز )در مسير نورهاي بازتاب شده از رفلكتور( تشكيل شده است.

به منظور به دست آوردن كيفيت مناسب نور در چراغ سيالتيک تركيب مناسبي از هر سه قسمتفوق ضروري است. در شكلهاي زیر ميتوان ساختمان داخلي و نحوه جذب حرارت یک چراغ سيالتيک را كه به صورت شماتيكي نمایش داده شده است، مشاهده كرد.

 قابلیت نفوذ نور در منطقه عمل

برخورداري از چنين ویژگي به دو دليل اصلي در چراغهاي اتاق عمل مورد نياز ميباشد:
– نياز به روشن نمودن داخل منطقه عمل كه ممكن است داراي عمق زیادي باشد.
– عدم نياز به جابجایي چراغ یا تنظيم مجدد آن در صورت تغيير ارتفاع تخت جراحي
در حالت عادي در رفلكتورهایي كه به صورت یک سطح بيضي شكل ساخته شده باشند عمق نفوذ
در حدود چند سانتيمتر است. براي وضوح دید در عمق منطقه عمل نياز به تغيير متوالي فوكوس چراغ وجود دارد.

 ایجاد حداقل سایه در منطقه عمل
به دليل موقعيت قرارگيري چراغ در باالي سر جراح و امكان قرار گرفتن شانه و یا سر جراح در مسيرنور در طراحي منبع نور و رفلكتورها روشهایي براي كاهش سایه به كار برده ميشوند كه شامل موارد زیر هستند:

الف( افزایش اندازه رفلكتور و طراحي آن به شكل سطح بيضي شكل به منظور همگرا كردننورهاي منعكس شده. این روش به عنوان ابتدایيترین روش به كار رفته، مانع از ایجاد سایههايپررنگ در منطقه عمل ميشود. به طور كلي به چنين چراغهایي )تک نور( light Single و یا )تک
كانون( focal Mono گفته ميشود.

ب( استفاده از منابع نور متعدد با زاویههاي مناسب به طوري كه نقاط كانوني آنها در منطقه عمل بر یكدیگر منطبق شوند.چنين روشي عليرغم هزینه بيشتر ساخت، كه مستلزم بكارگيري تعداد بيشتري رفلكتور و المپ ميباشد، موجب از بين رفتن بهتر اثر سایه ميشود. در این روش چند نقطهاي بودن منبع نور موجب
ميشود كه عالوه بر عدم ایجاد سایه در منطقه عمل، یكنواختي نور حفظ شود. به طور كلي به چنين چراغهایي تک نور )Star Multi )و یا تک كانون )focal Multi )گفته ميشود.

 طراحی مناسب و کاربردی چراغ

در این طراحي نكات زیر در نظر گرفته ميشود:
1( بهرهمندي از یک طراحي بهينه جهت تغيير وضعيت و تنظيم چراغ و همچنين استفاده از بازوهاي خاص براي ایجاد حالت بيوزن، درجات آزادي و زوایاي چرخش بيشتر.
3( استفاده از حداقل تكنولوژي الكترونيكي براي اجتناب از پيچيدگي و آسيبپذیري.
2( سهولت سرویس دستگاه و تعویض المپها.
2( امكان جداسازي اجزایي كه با دست در تماس ميباشند )مانند دسته تنظيم چراغ( با هدف سهولت در انجام عمليات استریل و نظافت.
5( عدم وجود درز و شكافهایي كه ممكن است موجب انباشتگي آلودگي و عفونت شود.
2( فرم آیرودیناميک هدالیت براي ممانعت از ایجاد اغتشاش هوا در اطراف سر جراح د

مواردي كه تهویه از سقف انجام ميشود.

 تنوع هدالیتها و مدوالر بودن چراغ اتاق عمل وجود انواع مختلف هدالیت با قطر ميدان روشنایي و شدت نورهاي مختلف امكان انتخاب مناسببر حسب كاربرد را براي عملهاي جراحي متفاوت فراهم ميآورد.

الکتروکوتر ( الکترو سرجری )

در انجام عملهاي جراحي، ایجاد برش در بافت به وسيله تيغهاي جراحي منجر به پاره شدن بافتها،مویرگها و رگها در نواحي غيرمرتبط و مجاور با منطقه مورد نظرميشد و گاهاً انعقاد خون پس از اتمام عمل غيرممكن بود. در بسياري از جراحيهاي ساده بيمار با كمبود خون مواجه ميشد و گاهي نيز در اثر پارگي شریانهاي بزرگ قرار گرفته در مسير جراحي، بيمار خون زیادي را از دست ميداد كه در برخي موارد منجر به مرگ وي ميشد. این خونریزيهاي اضافه حين عمل سرعت كار
را در سيستم برش با تيغ )چاقوي( جراحي پائين ميآورد و بعد از عمل بيمار تا مدتها خونریزي داشت و به خون نياز داشت. دستگاه كوتر بر تمام این مشكالت فائق آمده و با مدهاي مختلف، باعث ایجاد برشهایي دقيق و با خونریزي بسيار كمتر شده است. اثرات عبور جریان از بدن بافتهاي حياتي داراي ویژگي هدایت الكتریكي قابل مالحظهاي هستند و جریان الكتریكي را به راحتي از خود عبور ميدهند. عبور جریان بسته به نوع و فركانس آن اثرات متعددي را در بافت به
وجود ميآورد.

 اثر الکترولیتی

هنگام استفاده از جریان DC یونهاي مثبت به سمت قطب منفي و یونهاي منفي به سمت قطب مثبتحركت ميكنند. جریان DC به خاطر اثرات حرارتي و الكتروليتي روي بافت براي استفاده در جراحي الكتریكي نامناسب است. این جریان در محل الكترودها ایجاد اسيد و باز ميكند. این اثر در یونتوفورز استفاده ميشود؛ اما امكان استفاده از آن در جراحي الكتریكي، به علت آسيب الكتروليتي به بافت وجود ندارد.

 اثر فارادیک

بكارگيري جریان متناوب با فركانس تا حدود 3111 هرتز منجر به ایجاد اثر فارادیک در بافتها ميشود. این جریان، اثرات حرارتي دارد. به عالوه این فركانسها اثر فارادیک دارند كه باعث تحریک عصبي عضالني ميشود. از اثر فارادیک در درمان و تشخيص تحریک الكتریكي )مثالً براي درمان ضعف ماهيچهاي( استفاده ميشود.
همانگونه كه در شكل زیر مشاهده ميكنيد بيشترین تأثيرفارادیک در فركانسهاي زیر 3 كيلوهرتز ميباشد.

 اثر حرارتی

عبور جریان الكتریكي منجر به ایجاد انرژي حرارتي در بافتها ميشود. اگر مقدار انرژي حرارتي را با Q( j )نشان دهيم، شدت جریان الكتریكي I( A)، مقاومت الكتریكي
بافت R( Ohm )و زمان عبور جریان t( Sec )باشد، خواهيم داشت:

2 
از اثر حرارتي به وجود آمده در بافت جهت ایجاد برش و انعقاد استفاده ميشود.  فرکانس مورد استفاده در دستگاه الکتروکوتر جریان مناسب براي استفاده در جراحي الكتریكي جریان متناوب با فركانس باالي 211 كيلوهرتز است. چنين جریاني مانع از تحریک عصبي عضالني و ایجاد اسيد و باز در بافتها ميشود.

 مزایای جراحی الکتریکی نسبت به جراحی عادی با بکارگیری ابزارهای مکانیکی

– امكان توقف خونریزي
– استریل بودن الكترود به واسطه حرارت موضعي
– بهبودي سریع و عدم ایجاد عفونت
– حفاظت بافت از پارگي و یا كوفتگي
– جلوگيري از پخش شدن ذرات خون به اطراف

دستگاه الکتروکوتر

دستگاه الكتروكوتر با توجه به مد استفاده شده از یک قلم تک قطبي و یا دو قطبي استفاده كرده و توسط جریانهاي فركانس دار باعث ایجاد برشهاي مختلف ميشود. برشهایي كه ميتوانند منجر به انعقاد خون شده و مانع از خونریزي شوند. همچنين این دستگاه داراي یک مد به نام انعقاد است كه اختصاصاً براي منعقد كردن خونریزي بافتها استفاده ميشود. توضيحات دقيق هر كدام از مدهاي دستگاه در ادامه بيان خواهد شد.

مدهای الکتروکوتر

از اثرات حرارتي جریانهاي فركانس باال به منظور برش و یا انعقاد بافتها همراه با توقف خونریزي
استفاده ميشود.

 مد برش

در صورتي كه چگالي جریان گذرنده از بافت به مقدار كافي زیاد باشد، مایعات درون سلولي به سرعت گرم و تبخير شده و فشار بخار درون سلولها باعث تركيدن و پاره شدن غشاء آنها ميشود، این پدیده منجر به باز شدن یا برش بافت ميشود.

 مد انعقاد

در تمام جراحيها استفاده از انعقاد الكتریكي به منظور جلوگيري از خونریزيهایي كه بهدنبال برش بافت ایجاد ميشوند، ضروري است. در اثر اعمال جریان با چگالي جریان كمتر از حالت برش، انرژي حرارتي سلولهاي بافت به تدریج افزایش یافته و موجب تبخير آب موجود در داخل و خارج سلول ميشود. این عمل منجر به جمع شدن بافت شده و بدین ترتيب عمل انعقاد صورت ميگيرد.

Fulguration/non contact coagulation/

این نوع انعقاد با جریان فركانس باال، ولتاژ زیاد و مدوالسيون قوي انجام ميشود و نياز به تماس الكترود با بافت ندارد. در این روش معموالً از الكترودهاي باریک و كوچک استفاده ميشود و بين بافت و الكترود فاصله هوایي وجود دارد. از این روش جهت توقف خونریزي عروق خوني كه مستقيماً نميتوان به آنها دسترسي پيدا كرد استفاده ميشود.

 مد ترکیبی

در این مد دو عملكرد برش و انعقاد به طور همزمان مورد استفاده قرار ميگيرند. اجزاء دستگاه الکتروکوتر
 قلم تک قطبي
 الكترودهاي قلم تک قطبي مخصوص برش و انعقاد
 صفحه بيمار با كابل اتصال به دستگاه
 پدال پایي دوگانه مخصوص برش و انعقاد كه پدال زرد رنگ آن مخصوص برش و پدال آبي رنگ مخصوص انعقاد است.
 پنست دو قطبي و كابل اتصال آن به دستگاه

روش تک الکترود فعال یا Monopolar

در این روش جریان فركانس باال از الكترود فعال در دست جراح )چاقوي جراحي( وارد بدن شده و سپس به الكترود دیگر كه داراي سطح مقطع بزرگ است و ناميده ميشود ميرود. از قسمتهاي حساس بدن عبور كند و در صورت استفاده همزمان از ECG باید بين الكترود فعال و ليدهاي ECG فاصلهاي وجود داشته باشد.

تکنیک دو قطبی یا Biopolar

در این روش الكترود زمين )plate )حذف شده و از دو الكترود كه در یک پروب دوقطبي (Biopolar )به طور مجتمع قرار دارند استفاده ميشود. جریان از یک سر به بافت وارد شده و از سر دیگر به دستگاه بازميگردد و از این رو به بخشهاي پيراموني كه مورد نظر جراحي نيستند، وارد نخواهد شد.

نکات مهم در هنگام استفاده از الکترود برگشتی

– عدم اتصال صحيح الكترود برگشتي به بدن بيمار ميتواند باعث سوختگي شدید و یا عدم كارآیي صحيح دستگاه شود. همواره جوري قرار دهيد كه حداكثر تماس را با بيمار داشته باشد، زیر كتف یا زیر ران.
– محل قرار گرفتن الكترود برگشتي باید جایي باشد كه حداقل عبور جریان از بيمار را نتيجه دهد. ميبایست در كوتاهترین فاصله ممكنه از عمل جراحي قرار داشته باشد. همچنين محل الكترود به گونهاي انتخاب گردد كه حتياالمكان جریان از قفسه سينه و یا الكترودهاي مانيتورینگ عبور ننماید.

– مدار باید طوري بسته شود كه كوتاهترین مسير را در بدن طي نماید و از قفسه سينه عبور نكند. در اعمال جراحي شكمي براي نيل به این منظور، الكترود برگشتي روي پا نصب ميشود تا جریان از قفسه سينه عبور نكند. اگر جراحي از كتف به باال صورت گيرد، بر روي كتف بسته ميشود و اگر محدوده جراحي از زیر شكم تا پایين پا است، به ران بسته ميشود.

ابزار جراحی

انجام عمل جراحي بدون استفاده از ابزار جراحي تقریباً ناممكن است. جراح در هنگام جراحي باید بافتها را برش دهد، بدوزد، وسایلي را داخل بدن بكارد و یا اینكه اندامي را پس از برش دادن از بدن خارج كند. وسایل جراحي ممكن است كوچک یا بزرگ، كوتاه یا بلند، راست یا خميده، تيز و یا كُند باشند. كليه وسایل جراحي را ميتوان بر حسب كاربردشان طبقهبندي كرد.

طبقهبندی وسایل جراحی

 وسایل بریدن و جدا کردن
شامل:
-0 چاقوهاي جراحی: از تيغهها با اشكال و زوایاي متفاوت جهت انجام جراحيهاي مختلف
تشكيل شده است كه این تيغهها بر روي دستههاي مخصوص خود سوار ميشوند.

-1 قیچیهاي جراحی: تيغههاي قيچي ممكن است صاف، زاویهدار، خميده، نوک تيز و یاكُند باشند. دسته قيچي ممكن است بلند یا كوتاه باشد. قيچيها براي بریدن و جدا كردن بافتهاي بدن، بریدن نخهاي بخيه و یا بریدن پانسمان استفاده ميشوند.

-9 ابزارهاي برش استخوان و برداشتن تودهها: بسياري از این وسایل داراي تيغههاي مناسب جهت بریدن استخوان و غضروف ميباشند. این ابزارها شامل: قلم، تيغه برش استخوان، مته و سوهانهاي درشت و ریز ميباشد.

وسایل نگهدارنده

شامل:
-0 پنسها: از پنسها جهت گرفتن، نگه داشتن و بلند كردن بافتهاي نرم و رگهاي خوني استفاده ميشود. پنسها داراي تنوع زیادي هستند كه هر كدام از آنها براي انجام كاري ساخته شدهاند و شامل: پنس صاف، پنس دندانهدار، پنس آليس، پنس ببكاک، پنس سنگي، پنس تناكولوم، كالمپها، پنس نگهدارنده استخوان، پنس هموستات )یا رگگير جهت بستن رگهاي خوني( و پنس فشاري است.

-1 رتراكتورها: در هنگام جراحي بافتهاي نرم، ماهيچهها و دیگر قسمتهاي بدن باید به یکطرف كشيده شوند تا موضع جراحي به طور كامل نمایان شود. این كار توسط رتراكتورها انجام ميشود و شامل: رتراكتور دستي، رتراكتور انعطافپذیر، هوک، رتراكتور خودكار است.

وسایل بخیه زدن

شامل:
 سوزنگیر: از سوزنگير جهت محكم نگهداشتن سوزنهاي جراحي استفاده ميشود. سوزنگيرها ميتوانند بدون آنكه آسيبي به سوزن و یا نخ وارد كنند، آنها را محكم نگه دارند و شامل: سوزنگير با آروارههایي از جنس كربيد تنگستن، سوزنگير شياردار، سوزنگير بدون
شيار است.

وسایل معاینه

جراحان ميتوانند با استفاده از یک سري وسایل، قسمتهاي مختلف بدن بيمار از جمله حفرههايبدن و اعضاي توخالي را مورد معاینه قرار دهند. همچنين با استفاده از این وسایل ميتوانند بسياري از جراحيهاي مهم را انجام دهند. این وسایل عبارتند از:

-0 اسپوكلوم: تيغههاي متحرک اسپوكلوم در مواقع لزوم باز شده و ميتوانند مسيرهایي مثل واژن و ركتوم را باز نگه دارند. همچنين بعضي از اسپوكلومها ميتوانند حفرههایي مثل حفره بيني را باز نگه دارند.

-1 اندوسکوپها جهت معاینه درون بدن استفاده ميشوند كه از طریق یكي از راههاي ورودي طبيعي )دهان، بيني، مقعد و …( وارد بدن بيمار ميشوند.
وسایل اندازهگیری

 از خطكشها، مقياسهاي عمقي و وسایل اندازهگيري باليني جهت اندازهگيري قسمتهاي مختلف بدن بيمار استفاده ميشود.
 بعضي از این وسایل براي تعيين اندازه دقيق قسمتهاي مختلف بدن جهت انجام پيوند وانتخابپروتزهاي مختلف از جمله پروتزهاي مفصل به كار ميروند.

تخت اتاق عمل

تخت اتاق عمل در هنگام جراحي، فضا و سطحي مناسب براي انجام فرآیند جراحي و تثبيت وضعيتبدن بيمار فراهم ميآورد. تختهاي جدید اتاق عمل طوري طراحي شدهاند كه بيمار در حين جراحي بتواند در موقعيتهاي مورد نياز جراح قرار گيرد. از جمله ميتوان ارتفاع آنها را تنظيم و یا در جهت مطلوب و مورد نظر خم نمود. این تختها همچنين داراي چرخ و ترمز هستند كه قابليت جابجایي را براي آنها فراهم ميآورد.

انواع تخت اتاق عمل

تختهاي اتاق عمل در دو نوع مكانيكي و الكتریكي موجود ميباشند. در تخت مكانيكي ساز و كار كنترل تخت مكانيكي بوده و تنظيم وضعيت بيمار به وسيله اهرمهاي دستي امكانپذیر است. در نوع الكتریكي، الكتروموتورها وظيفه تنظيم تخت را بر عهده دارند. برخي نمونهها این امكان را با استفاده از كنترل از راه دور فراهم ميآورند.
 بخشهای مختلف تخت اتاق عمل و اتصاالت آن تختهاي اتاق عمل زماني كه به حالت صاف قرار دارند، از سه قسمت اصلي سر، تنه و پا تشكيل شدهاند. بر روي هر كدام از این سه قسمت تشکهایي قرار گرفتهاند كه داراي قابليت جداسازي هستند. در بخش كناري تخت شيارهایي وجود دارد كه اتصاالت مورد نياز از جمله جادستي و جاپایي را ميتوان به آنها متصل نمود. تختهاي جدید به گونهاي طراحي شدهاند كه رادیواپتيک بوده و امكان تصویربرداري از بيمار را در طول عمل جراحي فراهم ميآورند.

جنس روکش و تشک در تخت جراحی

تشکهاي تخت جراحي باید داراي ویژگيهاي خاصي باشند. این تشکها باید بادوام،اشتعالناپذیر، مقاوم در برابر رشد ميكروارگانيسمها، داراي قابليت پرتودهي با اشعه X، مقاوم در برابر وسایل گرم و سرد كننده، پوشيده شده با روكش غيرآلرژیک، آنتياستاتيک و راحت باشد. مواد داخل تشک باید در مقابل رشد قارچها و باكتريها مقاوم باشند. روكشهاي تشک باید از جنس محكمي ساخته شوند اما باید انعطافپذیر باشند تا به راحتي شستشو شوند و در مقابل محلولهاي شویندهي مختلف مقاوم باشند. روكشها باید در برابر گرما مقاوم باشند و ایجاد اصطكاک نكنند، همچنين باید ضدآب باشند تا از نفوذ محلولهاي مختلف به داخل تشک
جلوگيري كنند. كاهندگي فشار از جمله مسائل اوليهاي ميباشد كه باید در ساخت تشکهاي تخت عمل در نظر گرفته شود. در طول عمل نه تنها نميتوان بيمار را جابجا كرد بلكه مدت زمان قرارگيري بيمار بر روي تخت عمل را نيز نميتوان كاهش داد. بنابراین استفاده از تشکهایي كه فشار وارده به بيمار را كاهش ميدهند، روشي منطقي براي جلوگيري از ایجاد زخم بستر در طول عمل جراحي ميباشد. از مواد مختلفي جهت كم كردن این فشار در ساخت تشکهاي تخت جراحي استفاده ميشود.

این مواد عبارتند از: فوم استاندارد، روكش فومي، فرآوردههاي ژلي، سطح محافظ هوایي

ساكشن

امروزه ساكشن یكي از پر كاربردترین تجهيزات پزشكي در بيمارستانها است. ساكشن در لغت بهمعني مكش بوده و وظيفه اصلي دستگاه ساكشن جلوگيري از تجمع خون و خلط و دیگر مایعات در اطراف بافت آسيبدیده است. به عنوان مثال در جراحي قلب باز كه تجمع خون در اطراف بافت منجر به عدم دسترسي كافي به تمامي قسمتهاي قلب ميشود و در دیگر موارد مشابه ميتوان به اهميت وجود ساكشن پي برد.

انواع ساکشن

 پرتابل

یكي از انواع ساكشن، ساكشنهاي اورژانس و آمبوالنسي هستند كه به دليل طراحي خاص بدنه و تجهيزات اختصاصي به كار گرفته شده، بيشترین استفاده را در موارد اورژانسي و داخل آمبوالنس دارند. باطريهاي پرتوان داخلي این ساكشنها در وضعيت شارژ كامل ميتوانند دستگاه را در  محدودههاي زماني متفاوتي )25 تا 21 دقيقه( از منابع الكتریسيته خارجي مانند برق شهر و باطري اتومبيل بينياز سازند. این باطريها قابليت شارژ توسط برق اتومبيل را نيز دارا ميباشند.بدنه این نوع ساكشنها مستحكم و سبک و ظرفها از جنس نشكن و قابل اتوكالو هستند و به سادگي قابل نصب در آمبوالنس هستند.
از دیگر خصوصيات این ساكشنها نمایشدهندهها و تنظيمكنندههاي ميزان خالء و همچنين محفظه فيلتر آنتي باكتریال هستند. نمایشگر و هشداردهندههاي صوتي و تصویري دستگاه، ميزان توان باطري را در شرایط كاري مختلف به كاربر اطالع ميدهند.

 سانترال

نوع دیگري از ساكشنها وجود دارند كه در تمام بخشهاي بيمارستان مورد استفاده قرار گرفته و به سيستم خالء مركزي متصل ميشوند. این ساكشنها داراي رگوالتورها و گيجهاي خالء، فيلترهاي آنتي باكتریال و تيوپهاي سيليكوني هستند. بر حسب نياز بخشهاي مختلف از ظرفيتهاي مختلف ساكشن استفاده ميشود. استفاده از سيستم خالء مركزي در اتاق عمل، مشكل صداي ایجاد شده توسط ساكشنهاي موتوردار را برطرف ميسازد. ساكشنهاي جراحي موتوردار در اتاق عمل ایجاد سر و صدا مينمایند. در صورت استفاده از سيستم خال، مركزي این مشكل نيزمرتفع خواهد شد. همچنين از كپسول اكسيژن نيز در اتاقها استفاده نميشود، بلكه از سيستم اكسيژن مركزي استفاده ميشود. دریلهاي جراحي )استراكر( كه براي بریدن استخوان جمجمه در اتاقهاي عمل از آنها استفاده ميشود، از هواي فشرده استفاده ميكنند كه به سيستم سانترال بيمارستان وصل است.

ساختمان و طرز کار کلی ساکشن

ساختمان و روش كار انواع مختلف ساكشنها مشابه است و فقط از لحاظ سيستم به كار رفته در پمپ خالء با یكدیگر تفاوت دارند. قسمتهاي مختلف یک دستگاه ساكشن عبارتند از:

1( موتور
3( پمپ خالء 2( گيج خالء 2( لولههاي رابط 5( پيچ تنظيم ساكشن 2( شيشه ساكشن
 موتور
وظيفه موتور به حركت درآوردن پمپ خالئي است كه به آن متصل شده است. بسته به نوع پمپ،
موتورهایي با قدرتهاي متفاوت بكار گرفته ميشوند. كه نوع روغني آن قدرت موتور باالیي دارد.
فصل دوم آشنایی با نحوه عملکرد و استانداردهای دستگاههای اتاق عمل
22
شکل -13 موتور دستگاه ساكشن
 پمپ خالء
این قسمت مهمترین قسمت ساكشن است كه اساس كار آن ایجاد خالء در پمپ است. پمپ خالء داراي سه مدل پيستوني، دیافراگمي و روغني است.
 گیج خالء
براي نشان دادن فشار مكش ساكشن در نظر گرفته شده و درجهبندي آن بر اساس دو معيار اندازهگيري فشار )mmHg و bar )تنظيم ميشود.
 لولههای رابط
لولهها به دو دهانه اصلي پمپ متصل هستند كه یكي به منظور مكش )فشار منفي و ایجاد خالء( و دیگري دمش )فشار مثبت هوا( در نظر گرفته شدهاند، و خود به چند شاخه فرعي تقسيم ميشوند.

 پیچ تنظیم ساکشن
از آنجایي كه بر حسب كاربرد نياز است عمليات اجرایي ساكشن گاهي در ميزان باالي خالء و گاهي در خالء پایين صورت پذیرد، این پيچ با هدف تنظيم مقدار خالء ایجاد شده بر روي بدنه ساكشن تعبيه ميشود.

 شیشه ساکشن

محفظهاي شيشهاي است كه با ظرفيتهاي مختلفي ساخته ميشود. درب ظرف داراي دو ورود است كه یكي براي اتصال به پمپ واكيوم و دیگري براي اتصال به شلنگ ساكشن در نظر گرفته شدهاند. یک توپ كنترلي نيز درون آن قرار گرفته كه با باال آمدن مقدار مایع درون شيشه مانع از ورود آن به لولههاي رابط و ادامه عمليات پمپ كرده ميشود.

 ساختمان پمپ خال مکانیکی پردهای – روغنی

با توجه به تفاوت انواع پمپها از نظر كاربرد، قدرت ایجاد خالء و ،… ساختمان عملكرد آنها با هم متفاوت است. در اینجا به عنوان نمونه به ساختمان پمپ خال مكانيكي پردهاي – روغني اشاره ميكنيم.

– بدنه پمپ
بدنه پمپ قسمت اصلي آن را تشكيل داده و سایر اجزا روي آن نصب ميشوند. جنس بدنه معموالً از چدن مقاوم در برابر سایش بوده و با روش ریختهگري در ماسه ساخته ميشود. سيلندر استوانهاي شكلي كه درون بدنه قرار گرفته، استاتور ناميده ميشود.

– روتور

استوانه شكافداري است كه نيمصفحههاي مستطيل شكل )پره( درون شكافهاي آن جاي ميگيرند. بين نيمصفحهها فنرهاي تراكمي قرار گرفتهاند كه لبههاي آنها را در به طرفين سيلندر متكي ميسازند. محوري كه روتور روي آن قرار گرفته است و نحوه اتصال قسمتهاي مختلف روتور محور و قرارگيري آنها روي بدنه بسيار حائز اهميت است.

– پرهها

پرهها صفحاتي مستطيل شكل هستند كه روي روتور نصب ميشوند.

 ساکشن روغنی

پمپهاي روغني كه در گذشته در ساكشنها به كار گرفته ميشدند، این مشكل اساسي را داشتند كه در حين كار ذرات روغن بر اثر كاركرد موتور داغ شده و تبخير ميشدند و این امر براي پرسنل اتاق عمل مشكل و ناراحتي به همراه داشت. این مسئله پس از گذشت مدت زماني منجر به سوختن موتور نيز ميشد. براي جلوگيري از چنين مشكالتي امروزه پمپهاي فاقد روغن )كه به پمپ خشک موسومند( مورد استفاده قرار ميگيرند.

 ساکشهای جراحی

معموالً ساكشنهاي جراحي با ظرفيتهاي مختلفي موجود هستند. در اتاق عمل و بخشهاي ویژه از ساكشنهایي داراي دو یا چهار شيشه ساكشن استفاده ميشود با این هدف كه با پر شدن یكي، بقيه مورد استفاده قرار گيرند. در مدلهاي قدیمي در صورتي كه كاربر متوجه پر شدن ظرفها نميشد و مایع به داخل پمپ نفوذ ميكرد، پمپ ساكشن از كار ميافتاد ولي در حال حاضر با بكارگيري سيستمهاي قطع الكترونيكي كه در دستگاه تعبيه شده اند .

پمپ سرنگ

پمپ سرنگ پمپي است كه براي تزریق مایعات به بدن )همانند داروها، غذاي مایع، گلوكز، محلول نمک و …( به صورت هوشمند با حجم مشخص و در زمان مشخص استفاده ميگردد. بر روي پمپ سرنگ امكان نصب سرنگهاي مختلف با اندازههاي متفاوت )،11 ،31 ،21 21 و 51 سي سي( وجود دارد. سرعت تزریق مایعات به بدن را ميتوان با سرعت حركت پيستون تنظيم نمود. یک سنسور فشار كه فشار انتهاي سرنگ را اندازه ميگيرد، اتصال صحيح سرنگ را نشان خواهد داد.

سيستمهاي تزریق با این هدف بكار گرفته ميشوند كه تزریق را با سرعت معين و ميزان مشخصي از ماده تزریقي بر حسب تعریف كاربر انجام دهند. این دستگاه حجم معيني از یک ماده را در بازه زماني مشخص و با فشار كنترل شده براي اهداف تشخيص، پيش درمان و یا درمان تزریق ميكند. ثابت نگه داشتن پارامترهاي خون همچون PH خون، فشار، ویسكوزیته و قند خون از اهميت برخوردار است. برخي داروها داراي تأثير ناگهاني بر پارامترهاي خون هستند كه تغيير آنها بر كل سيستم بدن تأثير ميگذارد. به عنوان نمونه ميتوان داروهاي فشار و آنتيبيوتيکها را نام برد كه بر سرعت انعقاد خون تأثير ميگذارند. چنين داروهایي به دقت و كنترل باال بر روند تزریق نياز دارند.

اصول عملکرد

سرنگ پالستيكي حاوي مایع تزریقي در قسمت نگهدارنده قرار داده ميشود، یک تيوب به همراه ست نگهدارنده توسط یک سوزن یا كانوال (Cannula (به رگ بيمار متصل ميگردد. پس از تعيين نرخ جریان مایع، سرنگ توسط پمپ تحت فشار قرار گرفته و مایع جریان پيدا ميكند. سرعت تزریق وابسته به قطر سرنگ و نرخ جریان تنظيم شده پمپ است. در طول زمان كاركرد پمپ، ميزان نرخ جریان، حجم و فشار مایع به طور مرتب اندازهگيري شده و با رخ دادن هرگونه خطایي، آالرم
دستگاه اپراتور را آگاه خواهد نمود. شکل -91 نمايی از اجزاء داخلی دستگاه پمپ سرنگ

دستگاه پمپ سرم

مکانیزم عمل
كيسه سرم در باالي پمپ آویخته شده و به انتهاي آن یک تيوب متصل ميشود. این تيوب درون  پمپ بر روي مجموعهاي از دندههاي كوچک و یک غلتک ثابت ميشود. حركت غلتک و دندهها منجر به انتقال مایع از تيوب به بيمار ميشود. نرخ جریان مایع و حجم مورد نياز آن توسط كاربر تنظيم ميشوند دندهها و غلتک بر اساس سرعت تنظيم شده شروع به حركت ميكنند. پس از تزریق حجم مورد نظر و تعيين شده مایع، یک آالرم هشداردهنده به صدا درآمده و جریان مایع متوقف ميشود.

Rotary Pump تکنولوژی
این روش بيشتر براي تزریق قطرهاي باال مثالً در پمپهاي قلب و دیاليز استفاده ميشود. در محل اتصال غلطکها به بدنه ست سرم تحت فشار است، اگر غلطکها بچرخند حجم محلول بين 3 غلطک درگير، جابجا ميشود. حجم بين غلطکها مشخص و ثابت است. طبق رابطه زیر حجم محبوس شده كه مشخص است و معلوم چون شلنگ قطرش معلوم است.

تکنولوژی پمپ پریستالتیکی یا انگشتی Pump Peristaltic

این روش در دستگاه پمپ سرم استفاده شده و پس از عبور ست سرم از دستگاه از روي غلطکهاي مشابه شكل زیر عبور كرده و باعث جابجایي مایعات موجود در ست ميشود. سرعت تزریق مایعات در پمپ سرم به سرعت حركت این غلطکها مربوط است.